فقط «یک قرارداد ارتباطی» نیست؛ انتخاب سبک معماری API روی هزینه توسعه، تجربه توسعهدهنده، کارایی، امنیت، مانیتورینگ، و حتی سرعت رشد محصول اثر مستقیم دارد. در این راهنما، سبکهای رایج را با کاربردهای مناسب هرکدام مرور میکنیم و در انتها یک چارچوب انتخاب عملی ارائه میدهم.
معیارهای تصمیمگیری (قبل از انتخاب سبک)
قبل از اینکه سراغ REST یا GraphQL بروید، این سوالها را پاسخ دهید:
- کلاینتها چه هستند؟ (وب، موبایل، IoT، سرویسهای داخلی، شرکای بیرونی)
- الگوی مصرف داده چیست؟ (خواندن زیاد؟ نوشتن زیاد؟ ترکیبی؟)
- نیاز به Real-time دارید؟ (نوتیفیکیشن، چت، قیمت لحظهای)
- Latency و حجم داده چقدر حساس است؟ (شبکه موبایل، بین دیتاسنترها)
- Versioning و تکامل قرارداد چقدر مهم است؟
- Caching و CDN چقدر لازم است؟
- تیم و اکوسیستم چه توانمندیای دارد؟ (ابزارها، تجربه، زبانها)
- مخاطب API کیست؟ (عمومی/Third-party یا داخلی)
- نیازهای امنیتی و انطباق (OAuth2, mTLS, ردیابی، لاگینگ)
1) REST (Resource-Oriented / RESTful)
تعریف کوتاه
مدل مبتنی بر «منابع» (Resource) با HTTP verbs مثل GET/POST/PUT/DELETE و پاسخهای معمولاً JSON.
مزایا
- استانداردترین و قابلفهمترین گزینه برای اکثر تیمها
- سازگاری عالی با Caching/CDN و ابزارهای وب
- مناسب برای APIهای عمومی و شرکای بیرونی
- پیادهسازی و دیباگ آسان
محدودیتها
- در سناریوهای نمایش پیچیده، احتمال Over-fetch / Under-fetch بالا میرود
- نسخهبندی (Versioning) و تغییرات بزرگ میتواند پرهزینه شود
- برای ارتباطات داخلیِ کمتاخیر همیشه بهترین نیست
مناسب برای
- CRUD کلاسیک، سرویسهای عمومی، پنلهای مدیریتی، اپهای معمولی
- وقتی سادگی، سازگاری با وب و مستندسازی مهم است
2) GraphQL (Query-Oriented)
تعریف کوتاه
کلاینت دقیقاً مشخص میکند چه فیلدهایی میخواهد؛ یک endpoint اصلی با schema تایپدار.
مزایا
- کاهش Over-fetch/Under-fetch (خصوصاً برای موبایل و UIهای پیچیده)
- قرارداد تایپدار و ابزارهای عالی برای توسعهدهنده (Introspection, tooling)
- مناسب وقتی چند کلاینت با نیازهای متفاوت دارید
محدودیتها
- caching در سطح HTTP/CDN به سادگی REST نیست (نیازمند استراتژیهای خاص)
- پیچیدگی امنیت/کنترل هزینه: queryهای سنگین، depth/complexity
- N+1 و عملکرد نیازمند طراحی و DataLoader/Batching
مناسب برای
- محصولات با UIهای پیچیده و چند کلاینت (Web + Mobile + Partner)
- وقتی سرعت توسعه فرانتاند و انعطاف پاسخها حیاتی است
3) gRPC (RPC + Protobuf)
تعریف کوتاه
RPC با قرارداد Protobuf و عملکرد بالا، مناسب ارتباط سرویسبهسرویس؛ پشتیبانی از streaming.
مزایا
- عملکرد بالا، payload کوچک، latency پایین
- قرارداد strongly-typed و تولید خودکار کلاینت/سرور
- عالی برای ارتباطات داخلی Microservice و streaming
محدودیتها
- برای مرورگر و API عمومی معمولاً نیاز به Gateway/Transcoding دارید
- دیباگ انسانی سختتر از JSON/HTTP
- مدیریت سازگاری نسخه پروتوباف نیازمند انضباط است
مناسب برای
- سیستمهای داخلی پرترافیک، سرویسهای بین دیتاسنترها، realtime/streaming
- وقتی performance و contract-first بسیار مهم است
4) SOAP (و سبکهای Legacy/Enterprise)
تعریف کوتاه
پروتکل XML محور با قرارداد WSDL؛ در برخی سازمانها هنوز برای یکپارچهسازیهای قدیمی استفاده میشود.
مزایا
- قرارداد رسمی و قابلیتهای enterprise (در اکوسیستمهای قدیمی)
- در سازمانهایی با الزامهای خاص ممکن است تنها انتخاب باشد
محدودیتها
- سنگین، پیچیده، کندتر، تجربه توسعهدهنده ضعیفتر نسبت به گزینههای مدرن
مناسب برای
- یکپارچهسازی با سیستمهای قدیمی که SOAP را الزام کردهاند
5) Webhooks (Event Notification سبک Push)
تعریف کوتاه
بهجای اینکه کلاینت مدام Poll کند، سرویس شما روی رخدادها به URL طرف مقابل call میزند.
مزایا
- کاهش بار سرور و latency در اطلاعرسانی
- مناسب برای ادغام با سرویسهای بیرونی (پرداخت، CRM، اتوماسیون)
محدودیتها
- نیازمند طراحی retry، idempotency، امنیت امضا/secret
- مدیریت خطا و تحویل دقیق (delivery guarantees) دشوارتر
مناسب برای
- نوتیفیکیشن رخدادها به سیستمهای دیگر، Integrations
6) Event-Driven / Async APIs (Message-Based)
تعریف کوتاه
ارتباط غیرهمزمان با پیامبرها (Kafka/RabbitMQ/NATS) و قرارداد رخدادها (Event schemas).
مزایا
- مقیاسپذیری بالا و decoupling سرویسها
- مناسب پردازشهای سنگین، صفها، جریان داده، eventual consistency
محدودیتها
- پیچیدگی در مشاهدهپذیری (observability)، دیباگ، ترتیب رخدادها
- نیاز به طراحی دقیق schema evolution و consumer compatibility
مناسب برای
- پردازش سفارش، پرداخت، تحلیل داده، pipelineها، میکروسرویسهای بزرگ
7) Streaming APIs (SSE / WebSocket / gRPC streaming)
تعریف کوتاه
برای ارتباط لحظهای و جریان پیوسته داده.
- WebSocket: ارتباط دوطرفه، مناسب چت و تعاملات real-time
- SSE: یکطرفه از سرور به کلاینت، سادهتر و مناسب رویدادهای live
- gRPC streaming: عالی برای سرویسهای داخلی و دادههای حجیم
مناسب برای
- داشبوردهای لحظهای، چت، قیمت لحظهای، مانیتورینگ
الگوهای معماری مکمل (که معمولاً کنار سبک API میآیند)
اینها «سبک API» نیستند، اما در طراحی API تعیینکنندهاند:
- BFF (Backend For Frontend): یک API مخصوص هر کلاینت (موبایل/وب) برای کاهش پیچیدگی UI
- API Gateway: یک نقطه ورود برای routing، auth، rate-limit، observability
- CQRS: جدا کردن read/write برای عملکرد و مقیاس بهتر
- Versioning Strategy: مسیر (/v1)، header، یا schema evolution (بهویژه در GraphQL/gRPC/events)
جدول انتخاب سریع
| نیاز/شرایط پروژه | گزینههای مناسب |
|---|---|
| API عمومی برای مشتری/سومشخص، ساده و استاندارد | REST |
| UI پیچیده و چند کلاینت با نیازهای متفاوت | GraphQL (یا REST + BFF) |
| ارتباط داخلی پرترافیک، latency پایین، streaming | gRPC |
| پردازشهای غیرهمزمان و decoupling در مقیاس بالا | Event-driven (Kafka/RabbitMQ) |
| اطلاعرسانی رخداد به بیرون | Webhooks |
| Real-time در مرورگر/اپ | WebSocket یا SSE |
| اکوسیستم سازمانی قدیمی | SOAP |
پیشنهادهای عملی (پیشفرضهای امن)
اگر شرایط خاصی ندارید، این پیشفرضها معمولاً تصمیم را ساده و درست میکنند:
- برای APIهای عمومی: REST
- برای اپهای UI محور پیچیده: GraphQL یا REST + BFF
- برای ارتباط بین سرویسها: gRPC
- برای رخدادها و پردازشهای صفی: Event-driven
- برای real-time: SSE (سادهتر) یا WebSocket (دوطرفه)
اشتباهات رایج در انتخاب سبک API
- انتخاب GraphQL صرفاً به خاطر ترند بودن، بدون نیاز واقعی به query flexibility
- استفاده از gRPC برای API عمومی وب، بدون برنامه برای gateway و تجربه توسعهدهنده
- نادیده گرفتن caching و rate-limit در API عمومی
- طراحی وبهوک بدون امضا (signature)، idempotency و retry policy
- event-driven بدون قرارداد schema و سیاست نسخهبندی برای eventها
چکلیست نهایی انتخاب (۳ دقیقهای)
اگر بیشتر پاسخها «بله» است، گزینه را انتخاب کنید:
- REST: سادگی، عمومی بودن، نیاز به caching/CDN
- GraphQL: چند کلاینت، UI پیچیده، نیاز متفاوت به فیلدها
- gRPC: سرویسهای داخلی، performance و streaming
- Event-driven: کارهای طولانی/غیرهمزمان، مقیاس بالا، decoupling
- WebSocket/SSE: real-time
- Webhooks: اطلاعرسانی رخداد به بیرون
